Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR): Nguyên tắc & Lợi ích 

Trong bối cảnh toàn cầu đang nỗ lực giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường và cạn kiệt tài nguyên, mô hình Kinh tế tuần hoàn đã trở thành một định hướng tất yếu. Nằm ở trung tâm của xu hướng này, chính sách Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) đang nổi lên như một công cụ pháp lý mạnh mẽ, buộc các doanh nghiệp phải thay đổi tư duy và hành động. Vậy, EPR (Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất) là gì, và vì sao chính sách này lại có ý nghĩa quan trọng đến vậy? 

Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) là gì? 

EPR (Extended Producer Responsibility) là một cách tiếp cận của chính sách môi trường, trong đó trách nhiệm của nhà sản xuất được mở rộng tới giai đoạn thải bỏ của sản phẩm sau khi đã được người tiêu dùng sử dụng và thải loại. 

Hiểu một cách đơn giản, nếu trước đây trách nhiệm của nhà sản xuất chỉ dừng lại ở việc sản xuất và đưa sản phẩm ra thị trường, thì với EPR, họ phải chịu trách nhiệm về toàn bộ vòng đời sản phẩm, bao gồm cả việc thu gom, tái chế, và xử lý sản phẩm hoặc bao bì thải bỏ. Điều này nhằm nội hóa chi phí xử lý chất thải vào giá thành sản phẩm, tạo động lực cho các doanh nghiệp thiết kế sản phẩm thân thiện với môi trường hơn ngay từ đầu. 

Nguyên tắc hoạt động của Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất 

Để chính sách EPR (Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất) hoạt động hiệu quả, nó được xây dựng trên một số nguyên tắc cơ bản: 

• Nguyên tắc Người sản xuất chịu trách nhiệm mở rộng: Nhà sản xuất có trách nhiệm về các tác động môi trường của sản phẩm do họ tạo ra trong suốt vòng đời của sản phẩm, đặc biệt là giai đoạn sau tiêu dùng. Điều này khuyến khích nhà sản xuất cải thiện thiết kế sản phẩm, giảm độc hại và tăng khả năng tái chế. 

• Nguyên tắc Phí sử dụng sản phẩm: Hay còn gọi là phí môi trường, là khoản tiền nhà sản xuất phải đóng góp để hỗ trợ cho các hoạt động thu gom và tái chế. Khoản phí này thường tỷ lệ nghịch với mức độ thân thiện môi trường của sản phẩm. Các sản phẩm dễ tái chế, ít độc hại sẽ có mức phí thấp hơn, tạo động lực kinh tế để doanh nghiệp thay đổi thiết kế sản phẩm. 

• Nguyên tắc Phân chia trách nhiệm: Trách nhiệm trong hệ thống EPR không chỉ thuộc về nhà sản xuất. Nó là sự phân chia và hợp tác giữa nhiều bên liên quan: nhà sản xuất, người tiêu dùng, chính quyền địa phương và các tổ chức tái chế. Nhà sản xuất chịu trách nhiệm tài chính và tổ chức, người tiêu dùng chịu trách nhiệm phân loại, còn chính quyền và các tổ chức khác cung cấp cơ sở hạ tầng và cơ chế hỗ trợ. 

• Nguyên tắc dựa trên Chu kỳ sản xuất: Chính sách EPR nhìn nhận sản phẩm không phải là một thực thể độc lập mà là một phần của một chuỗi khép kín. Từ khâu thiết kế, sản xuất, tiêu thụ đến tái chế và thải bỏ, mọi giai đoạn đều được xem xét để giảm thiểu tác động môi trường. 

Các ngành chịu ảnh hưởng của Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) 

EPR áp dụng cho các sản phẩm và bao bì có khả năng gây ra tác động môi trường đáng kể sau khi sử dụng. Dưới đây là các ngành trọng điểm chịu ảnh hưởng bởi chính sách này: 

• Ngành Bao bì và Đóng gói: Đây là một trong những lĩnh vực đầu tiên và chịu ảnh hưởng mạnh mẽ nhất. Các loại bao bì như nhựa, giấy, thủy tinh, kim loại dùng cho thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm đều phải chịu trách nhiệm tái chế. 

• Ngành Điện tử và Thiết bị công nghệ (WEEE): Các sản phẩm như điện thoại, máy tính, tivi, tủ lạnh, máy giặt chứa nhiều linh kiện độc hại và có giá trị tái chế cao. EPR bắt buộc các nhà sản xuất phải thu gom và xử lý chúng một cách an toàn. 

• Ngành Dầu nhớt và Hóa chất: Dầu nhớt và các chất thải nguy hại khác từ sản phẩm sau sử dụng (như các loại hóa chất công nghiệp, nông nghiệp) cần được thu hồi và xử lý chuyên biệt để tránh ô nhiễm. 

• Ngành Săm lốp và Phương tiện giao thông: Lốp xe và các bộ phận phương tiện sau khi hết hạn sử dụng cần được thu hồi để tái chế, giảm thiểu rác thải chôn lấp và tận dụng nguyên liệu. 

• Ngành Pin và ắc quy: Pin và ắc quy chứa nhiều kim loại nặng độc hại. EPR quy định trách nhiệm thu hồi và xử lý chúng nhằm ngăn ngừa ô nhiễm đất và nước. 

• Ngành Dệt may và Da giày: Với sự phát triển của thời trang nhanh, lượng rác thải dệt may đang là vấn đề lớn. EPR đang được mở rộng sang ngành này để khuyến khích tái sử dụng và tái chế sợi vải. 

Ví dụ về các chương trình EPR thành công trên thế giới 

EPR không phải là một khái niệm mới. Nhiều quốc gia đã triển khai chính sách này từ hàng chục năm trước và đạt được những thành công đáng kể. 

• Đức (Green Dot – Der Grüne Punkt): Đây là một trong những hệ thống EPR lâu đời và nổi tiếng nhất thế giới. Từ năm 1991, các nhà sản xuất ở Đức phải trả phí cho việc sử dụng bao bì và được cấp biểu tượng “Dấu Chấm Xanh” để dán lên sản phẩm. Hệ thống này đã giúp Đức đạt được tỷ lệ tái chế bao bì rất cao. 

• Hàn Quốc: Hàn Quốc áp dụng một chương trình EPR toàn diện với nhiều loại sản phẩm, từ bao bì, pin, lốp xe đến thiết bị điện tử. Các nhà sản xuất có thể chọn cách tự tái chế hoặc đóng phí cho hiệp hội tái chế. 

• Nhật Bản: Với Luật Tái chế thiết bị gia dụng, Nhật Bản yêu cầu các nhà sản xuất phải thu hồi và tái chế 4 loại thiết bị điện tử lớn: tivi, tủ lạnh, máy giặt, điều hòa. Người tiêu dùng cũng phải trả một khoản phí nhỏ khi thải bỏ các sản phẩm này. 

Lộ trình thực hiện Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) tại Việt Nam 

Tại Việt Nam, EPR được chính thức hóa trong Luật Bảo vệ Môi trường 2020, đánh dấu một bước ngoặt lớn trong chính sách quản lý chất thải. Lộ trình thực hiện được quy định rõ ràng, bao gồm ba giai đoạn chính: 

Giai đoạn 1 (2022-2025): Hoàn thiện pháp lý và Thử nghiệm mô hình 

• Các văn bản pháp lý quan trọng như Nghị định 08/2022/NĐ-CP và Thông tư 02/2022/TT-BTNMT được ban hành, tạo hành lang pháp lý cho việc triển khai EPR. Trách nhiệm xử lý đối với một số sản phẩm khó tái chế bắt đầu có hiệu lực. 

• Trách nhiệm tái chế bắt buộc áp dụng cho các sản phẩm như bao bì, dầu nhớt, pin, ắc quy và săm lốp. 2024 là năm đầu tiên các doanh nghiệp phải thực hiện nghĩa vụ này. 

Giai đoạn 2 (2025-2027): Mở rộng áp dụng và Nâng cao giám sát 

• Trách nhiệm tái chế mở rộng sang nhóm sản phẩm khác. Các doanh nghiệp trong ngành này phải chuẩn bị và thực hiện nghĩa vụ của mình. 

Giai đoạn 3 (2027 trở đi): Thực thi rộng rãi và Tăng cường tỷ lệ tái chế 

• Giai đoạn này tập trung vào việc áp dụng chính sách EPR một cách đồng bộ trên cả nước. 

• Các tỷ lệ tái chế bắt buộc sẽ được điều chỉnh tăng dần theo thời gian, thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư mạnh mẽ hơn vào công nghệ và quy trình tái chế. 

Tuân thủ EPR mang lại lợi ích gì cho doanh nghiệp? 

Việc tuân thủ EPR không chỉ là nghĩa vụ mà còn mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp: 

• Nâng cao uy tín và lợi thế cạnh tranh: Các doanh nghiệp thực hiện tốt EPR sẽ được người tiêu dùng đánh giá cao, đặc biệt là những khách quan quan tâm tới các giá trị bền vững. Điều này tạo lợi thế cạnh tranh, xây dựng hình ảnh thương hiệu bền vững, thu hút khách hàng và đối tác. 

• Đổi mới sản phẩm và Giảm chi phí: EPR khuyến khích các nhà sản xuất đầu tư vào thiết kế sinh thái (eco-design). Khi thiết kế sản phẩm dễ tái chế hơn, sử dụng ít nguyên liệu hơn, doanh nghiệp có thể giảm chi phí sản xuất và chi phí tuân thủ EPR. 

• Mở rộng thị trường: Việc tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường và EPR là điều kiện tiên quyết để thâm nhập vào nhiều thị trường quốc tế, đặc biệt là các thị trường khó tính như Liên minh châu Âu (EU), Mỹ. 

• Tham gia vào Kinh tế tuần hoàn: Bằng việc tuân thủ EPR, doanh nghiệp không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà còn tham gia vào chuỗi cung ứng tuần hoàn, tận dụng nguồn nguyên liệu thứ cấp từ sản phẩm đã qua sử dụng, giảm sự phụ thuộc vào nguyên liệu thô. 

Thách thức khi triển khai Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) 

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, việc triển khai EPR tại Việt Nam vẫn đối mặt với một số thách thức đáng kể: 

• Hệ thống thu gom, phân loại chất thải chưa đồng bộ: Hệ thống thu gom rác thải tại Việt Nam còn tồn tại nhiều bất cập. Việc thu gom và phân loại rác tại nguồn chưa được thực hiện rộng rãi, gây khó khăn cho việc thu hồi sản phẩm sau sử dụng. 

• Cơ chế tài chính và chi phí tuân thủ: Chi phí đóng góp cho quỹ bảo vệ môi trường và chi phí tự tái chế có thể gây áp lực tài chính, đặc biệt với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Việc xác định chi phí tái chế định mức (Fs) một cách công bằng và minh bạch là rất quan trọng. 

• Năng lực tái chế còn hạn chế: Ngành công nghiệp tái chế tại Việt Nam chưa phát triển mạnh mẽ và chuyên nghiệp. Năng lực xử lý, công nghệ tái chế còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu thu hồi và tái chế sản phẩm đa dạng. 

• Thiếu nhận thức và sự hợp tác: Một bộ phận doanh nghiệp và người tiêu dùng vẫn chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của mình trong chuỗi EPR. Sự thiếu hợp tác từ các bên có thể làm giảm hiệu quả của chính sách. 

Lời khuyên dành cho doanh nghiệp trong việc triển khai Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất 

Để biến thách thức thành cơ hội, doanh nghiệp cần chủ động và có chiến lược rõ ràng trong việc tuân thủ EPR: 

• Chủ động tìm hiểu và nắm vững quy định pháp luật: Doanh nghiệp cần cập nhật liên tục các văn bản pháp lý liên quan đến Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất như Luật Bảo vệ Môi trường 2020, Nghị định 08/2022/NĐ-CP và các văn bản hướng dẫn khác. 

• Đánh giá và xây dựng kế hoạch tuân thủ: Phân tích các sản phẩm của mình thuộc diện chịu trách nhiệm EPR, tính toán chi phí và xây dựng kế hoạch thu hồi, tái chế hoặc đóng góp tài chính phù hợp. 

• Tích cực tham gia các tổ chức PROs: Thay vì tự xây dựng hệ thống thu hồi và tái chế, doanh nghiệp có thể tham gia vào các Tổ chức Trách nhiệm của Nhà sản xuất (PROs). Đây là một giải pháp hiệu quả giúp tiết kiệm chi phí, tận dụng kinh nghiệm và nguồn lực của tổ chức chuyên nghiệp. 

• Đầu tư vào thiết kế sản phẩm thân thiện môi trường: Đây là giải pháp bền vững nhất. Bằng cách sử dụng vật liệu dễ tái chế, giảm trọng lượng sản phẩm, loại bỏ các chất độc hại, doanh nghiệp không chỉ giảm chi phí tuân thủ EPR mà còn nâng cao giá trị sản phẩm. 

—————————————————————————————————- 

Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) là một chính sách mang tính cách mạng, thay đổi cách doanh nghiệp nhìn nhận về trách nhiệm của mình đối với môi trường. Việc tuân thủ EPR không chỉ là một nghĩa vụ pháp lý mà còn là một cơ hội vàng để doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, xây dựng thương hiệu bền vững và đóng góp vào một tương lai xanh hơn. Những doanh nghiệp chủ động đón đầu xu hướng này sẽ là những người tiên phong, gặt hái thành công trong kỷ nguyên mới của Kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững. 

Vui lòng liên hệ với Intercert Việt Nam qua số Hotline: 0969.555.610 hoặc Email: sales@intercertvietnam.com nếu bạn cần hướng dẫn tuân thủ EPR rõ hơn cho doanh nghiệp của mình.