Trong bối cảnh Quy định Chống phá rừng của Liên minh Châu Âu (EUDR) đang tạo ra những thay đổi sâu rộng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đánh giá rủi ro EUDR nổi lên như một trụ cột trung tâm của quá trình thẩm định chuyên sâu (Due Diligence). Việc thực hiện một quy trình đánh giá rủi ro EUDR hiệu quả là điều kiện tiên quyết để đảm bảo sự tuân thủ, tránh các hình phạt nặng nề và duy trì quyền tiếp cận thị trường EU.
MỤC ĐÍCH CỦA ĐÁNH GIÁ RỦI RO EUDR TRONG THẨM ĐỊNH CHUYÊN SÂU
EUDR không chỉ đơn thuần là một đạo luật cấm nhập khẩu hoặc xuất khẩu các sản phẩm liên quan đến phá rừng. Trọng tâm của EUDR là yêu cầu các nhà khai thác (operators) và thương nhân (traders) phải thực hiện thẩm định chuyên sâu (Due Diligence). Điều này có nghĩa là doanh nghiệp phải chủ động chứng minh rằng các sản phẩm mà họ đưa vào hoặc xuất khẩu khỏi thị trường EU không được sản xuất trên đất bị phá rừng hoặc suy thoái rừng sau ngày 31 tháng 12 năm 2020. Và trong quy trình thẩm định chuyên sâu này, đánh giá rủi ro EUDR đóng vai trò là xương sống.
Mục đích của việc đánh giá rủi ro EUDR là để xác định xem liệu có “rủi ro không đáng kể” (negligible risk) về việc sản phẩm liên quan đến phá rừng hay suy thoái rừng hay không. Nếu rủi ro được đánh giá là không đáng kể, doanh nghiệp có thể tiếp tục đưa sản phẩm vào thị trường. Tuy nhiên, nếu có bất kỳ rủi ro đáng kể nào được xác định, doanh nghiệp phải thực hiện các biện pháp giảm thiểu rủi ro thích hợp trước khi có thể giao dịch sản phẩm đó.
DOANH NGHIỆP CÓ THỂ BỎ QUA ĐÁNH GIÁ RỦI RO EUDR KHÔNG?
Câu trả lời là “Không”. Việc bỏ qua hoặc thực hiện sơ sài quá trình đánh giá rủi ro EUDR không chỉ là vi phạm pháp luật của EU mà còn tiềm ẩn những hậu quả nghiêm trọng:
- Hình phạt tài chính và pháp lý: Mức phạt có thể lên tới 4% doanh thu hàng năm của doanh nghiệp trong EU, tịch thu sản phẩm, cấm tham gia đấu thầu công cộng, và thậm chí là trách nhiệm hình sự đối với cá nhân.
- Thiệt hại danh tiếng: Mất uy tín trầm trọng khi bị phát hiện liên quan đến phá rừng, ảnh hưởng đến mối quan hệ với khách hàng, đối tác và nhà đầu tư.
- Gián đoạn chuỗi cung ứng: Sản phẩm có thể bị giữ lại tại cảng, gây chậm trễ, phát sinh chi phí và mất mát cơ hội kinh doanh.
Do đó, một quy trình đánh giá rủi ro EUDR chặt chẽ, dựa trên dữ liệu và bằng chứng đáng tin cậy, không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là một chiến lược kinh doanh khôn ngoan của doanh nghiệp
CÁC YẾU TỐ QUAN TRỌNG TRONG ĐÁNH GIÁ RỦI RO EUDR
Để thực hiện một cuộc đánh giá rủi ro EUDR hiệu quả, doanh nghiệp cần xem xét một loạt các yếu tố phức tạp, từ cấp độ quốc gia, khu vực cho đến cấp độ lô hàng cụ thể. EUDR đã đưa ra hướng dẫn rõ ràng về các yếu tố này, đòi hỏi sự thu thập và phân tích dữ liệu một cách kỹ lưỡng.
1. Đánh giá rủi ro cấp Quốc gia và Vùng lãnh thổ
1.1. Phân loại rủi ro của EU
EU sẽ thiết lập một hệ thống phân loại quốc gia thành “rủi ro thấp”, “rủi ro tiêu chuẩn” và “rủi ro cao” dựa trên mức độ rủi ro phá rừng và suy thoái rừng. Phân loại này sẽ được công bố công khai và là điểm khởi đầu quan trọng cho việc đánh giá rủi ro EUDR.
- Quốc gia rủi ro thấp: Các yêu cầu thẩm định có thể được đơn giản hóa.
- Quốc gia rủi ro tiêu chuẩn và cao: Yêu cầu các biện pháp thẩm định và giảm thiểu rủi ro nghiêm ngặt hơn.
1.2. Tỷ lệ phá rừng và suy thoái rừng
- Mức độ và xu hướng phá rừng hoặc suy thoái rừng tại quốc gia hoặc khu vực sản xuất. Dữ liệu từ các tổ chức quốc tế (FAO, Global Forest Watch) hoặc chính phủ có thể được sử dụng.
1.3. Sự hiện diện của rừng nguyên sinh và các khu vực có giá trị đa dạng sinh học cao
- Các khu vực được bảo vệ theo pháp luật quốc gia hoặc quốc tế (ví dụ: các khu vực thuộc danh sách của IUCN, Ramsar Sites, Vườn quốc gia).
- Sự hiện diện của các khu rừng nguyên sinh (primary forests) hoặc các hệ sinh thái nhạy cảm khác.
1.4. Luật pháp và thực thi pháp luật
- Sự hiện diện và hiệu quả của luật pháp quốc gia liên quan đến bảo vệ rừng, quy hoạch sử dụng đất, quyền sở hữu đất, và quyền của người dân bản địa.
- Mức độ thực thi pháp luật và các hành vi vi phạm pháp luật (ví dụ: khai thác gỗ trái phép, lấn chiếm đất rừng).
1.5. Tình hình tham nhũng và quản trị
- Chỉ số về tham nhũng trong ngành lâm nghiệp hoặc nông nghiệp, và mức độ quản trị tổng thể của quốc gia. Mức độ tham nhũng cao có thể làm tăng rủi ro về hoạt động phi pháp liên quan đến rừng.
1.6. Xung đột về quyền sử dụng đất và quyền của người dân bản địa
- Sự tồn tại của các tranh chấp về quyền sử dụng đất, xung đột với người dân bản địa hoặc cộng đồng địa phương liên quan đến việc sử dụng đất rừng. EUDR đặc biệt nhấn mạnh việc bảo vệ quyền của người dân bản địa và cộng đồng địa phương.
2. Đánh giá rủi ro cấp sản phẩm và lô hàng
2.1. Thông tin về khu đất sản xuất
- Tọa độ địa lý chính xác: Đây là yếu tố quan trọng nhất. Tọa độ phải đủ chi tiết để xác định duy nhất khu đất và cho phép đối chiếu với dữ liệu vệ tinh.
- Kích thước và loại hình sử dụng đất: Xác định quy mô và loại hình sử dụng đất của khu vực sản xuất (ví dụ: đồn điền, rừng tự nhiên, đất nông nghiệp chuyển đổi).
- Thời điểm sản xuất/thu hoạch: Ngày chính xác mà sản phẩm được thu hoạch hoặc sản xuất trên khu đất được xác định.
2.2. Đặc điểm chuỗi cung ứng
- Mức độ phức tạp của chuỗi: Chuỗi cung ứng càng dài và phức tạp, rủi ro về việc truy xuất nguồn gốc và kiểm soát thông tin càng cao.
- Mức độ tin cậy của nhà cung cấp: Kinh nghiệm làm việc với nhà cung cấp, lịch sử tuân thủ các quy định môi trường, và khả năng cung cấp thông tin chính xác.
- Phương thức vận chuyển: Rủi ro có thể phát sinh trong quá trình vận chuyển nếu không được kiểm soát chặt chẽ.
2.3. Bằng chứng hỗ trợ từ chứng nhận bên thứ ba
- Sự hiện diện của các chứng nhận quản lý rừng bền vững như FSC (Forest Stewardship Council) hoặc PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification) cho sản phẩm hoặc chuỗi cung ứng liên quan. Các chứng nhận này cung cấp bằng chứng đáng tin cậy về việc quản lý có trách nhiệm và truy xuất nguồn gốc.
- Các chứng nhận khác liên quan đến bền vững hoặc hợp pháp.
Tất cả các yếu tố này phải được tổng hợp và phân tích để đưa ra một kết luận khách quan về mức độ rủi ro liên quan đến phá rừng hoặc suy thoái rừng của từng lô hàng hoặc sản phẩm cụ thể.
QUY TRÌNH ĐÁNH GIÁ RỦI RO EUDR: CÁC BƯỚC THỰC HIỆN CHI TIẾT
Bước 1: Thu thập thông tin đầy đủ và chính xác
Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Chất lượng của kết quả đánh giá rủi ro phụ thuộc trực tiếp vào chất lượng của dữ liệu đầu vào.
Thông tin về sản phẩm:
- Xác định rõ ràng loại sản phẩm, số lượng, quốc gia sản xuất và mã HS.
- Thu thập tọa độ địa lý chính xác của khu đất sản xuất (latitude và longitude, hoặc đa giác). Đây là yêu cầu mới và phức tạp nhất, đòi hỏi sự hỗ trợ từ nhà cung cấp hoặc sử dụng công nghệ địa lý.
- Ngày sản xuất hoặc thu hoạch của sản phẩm.
Thông tin về chuỗi cung ứng:
- Xác định tất cả các bên trong chuỗi cung ứng từ nhà cung cấp trực tiếp đến nhà sản xuất/người khai thác nguyên liệu thô ban đầu.
- Thu thập thông tin liên hệ và các tài liệu liên quan đến giao dịch (hóa đơn, hợp đồng, vận đơn).
Thông tin về quốc gia/khu vực sản xuất:
- Tìm kiếm dữ liệu về tỷ lệ phá rừng, độ che phủ rừng, sự hiện diện của rừng nguyên sinh hoặc khu vực bảo tồn từ các nguồn đáng tin cậy (FAO, UNEP, Global Forest Watch, báo cáo của chính phủ địa phương).
- Tìm hiểu về khung pháp lý liên quan đến rừng, sử dụng đất, và quyền của người dân bản địa.
- Đánh giá về quản trị, tham nhũng, và các tranh chấp về đất đai.
Bước 2: Phân tích và Đánh giá Rủi ro
Sau khi có đủ thông tin, doanh nghiệp sẽ tiến hành phân tích để xác định mức độ rủi ro.
So sánh với phân loại rủi ro của EU:
- Bắt đầu bằng cách kiểm tra phân loại rủi ro của quốc gia xuất xứ do EU công bố. Điều này sẽ định hướng mức độ thẩm định cần thiết.
Đối chiếu dữ liệu tọa độ với thông tin vệ tinh:
- Sử dụng các công cụ giám sát không gian địa lý (ví dụ: Google Earth Engine, Sentinel Hub, hoặc các dịch vụ thương mại chuyên dụng) để đối chiếu tọa độ địa lý của khu đất sản xuất với dữ liệu vệ tinh, xác định xem có dấu hiệu phá rừng hoặc suy thoái rừng sau ngày 31 tháng 12 năm 2020 hay không. Đây là một bước then chốt để xác minh.
Đánh giá các yếu tố rủi ro khác:
- Kết hợp thông tin về quốc gia/khu vực (tỷ lệ phá rừng, thực thi pháp luật, tham nhũng) với thông tin cụ thể về lô hàng (phức tạp chuỗi cung ứng, độ tin cậy nhà cung cấp).
- Sử dụng các công cụ hoặc khung đánh giá rủi ro nội bộ hoặc của bên thứ ba để hệ thống hóa quá trình phân tích.
Kết luận về mức độ rủi ro:
- Đưa ra kết luận rõ ràng về việc rủi ro phá rừng/suy thoái rừng là “không đáng kể” hay “đáng kể”. Việc này phải dựa trên bằng chứng khách quan và được ghi lại rõ ràng.
Bước 3: Thực hiện các biện pháp giảm thiểu rủi ro (nếu cần thiết)
Nếu quá trình đánh giá rủi ro EUDR cho thấy có rủi ro đáng kể, doanh nghiệp không thể đưa sản phẩm vào thị trường EU cho đến khi rủi ro đó được giảm thiểu đến mức không đáng kể.
- Tăng cường xác minh: Yêu cầu thêm tài liệu từ nhà cung cấp (giấy phép, chứng nhận quyền sử dụng đất, bằng chứng về các cuộc kiểm toán).
- Kiểm tra tại chỗ: Tiến hành hoặc thuê bên thứ ba thực hiện kiểm tra tại khu đất sản xuất để xác minh tình hình thực tế và tuân thủ.
- Sử dụng chứng nhận của bên thứ ba: Khuyến khích hoặc yêu cầu nhà cung cấp đạt được các chứng nhận như FSC hoặc PEFC. Các chứng nhận này là bằng chứng mạnh mẽ về quản lý bền vững và truy xuất nguồn gốc.
- Xây dựng năng lực cho nhà cung cấp: Hỗ trợ nhà cung cấp cải thiện quy trình sản xuất, quản lý rừng, hoặc thu thập dữ liệu để đáp ứng các tiêu chuẩn.
- Điều chỉnh chuỗi cung ứng: Trong trường hợp rủi ro quá cao và không thể giảm thiểu, doanh nghiệp có thể phải tìm kiếm nhà cung cấp thay thế hoặc nguồn nguyên liệu từ các khu vực rủi ro thấp hơn.
- Ghi lại tất cả các biện pháp giảm thiểu: Mọi hành động giảm thiểu rủi ro phải được ghi chép lại một cách chi tiết và rõ ràng trong hồ sơ chứng nhận EUDR của doanh nghiệp.
–—————————————————————————————————
Việc thực hiện một quy trình đánh giá rủi ro EUDR toàn diện, từ việc thu thập dữ liệu tọa độ chính xác, phân tích các yếu tố rủi ro cấp quốc gia và lô hàng, cho đến việc áp dụng các biện pháp giảm thiểu hiệu quả, là điều kiện tiên quyết để đảm bảo tuân thủ EUDR và duy trì quyền tiếp cận thị trường EU. Hãy liên hệ với Intercert Việt Nam qua số Hotline: 0969.555.610 hoặc Email: sales@intercertvietnam.com nếu bạn cần hỗ trợ đánh giá rủi ro EUDR.
